By: Phil Edreeve A. Kho
Sa hilayong dapit, sa habagatang bahin sa Sugbo, adunay usa ka Lungsod nga napuno ug naputos sa mga katingalahang istorya. Sa panahon pa sa akong apuhan ug hangtod karon nga ako usa na ka hingkod nga ulitawo, nagpabilin pa gayud ang usa ka maanindot nga kasinatian, usa ka istorya. Istorya nga napatik na sa among alimpatakan ug nagbiling tanhaga sa tanan.
Sa wala pa mahisalaag ug miabot ang mga abusadong kastila sa yutang natawhan, puno na kita sa mabulukong Kultura ug mabiay-biayong kinaiya nga sa atong takus nga pagka Pilipino, pagka Bisaya naumol na niadtong nagtubo pa kita sa sabakan sa atong mapahiyumon uy mapinanggaong inahan. Kinaiya sa pagkamaayo moabi-abi sa atong isig ka ingon ug ingon man sa atong pagtratar sa mga bisitang miabot o moabot.
Adunay usa ka istorya kabahin sa usa ka magtiaayon nga puno sa maanindot nga kinaiya. Sila mao ang kanunay dalangpanan sa mga ordinaryong tawo, ilabina kun aduna may selebrasyon nga mahitabo o pagahimuon, sama sa pista, adlawng natawhan, kaon-kaon, kasal ug uban pa. Dili nato ikalimod nga tipik na gayud sa atong pagkabisdak ang pag-andam o pag-preparar sa mga lamiang pagkaon nga atong ihalad o idalit sa kahoy ta nga la mesa.
Sa pirmyero, buotan kaayo ang mga manghulam, mang-uli dayon. Swerte gayud sila kay adunay magtiayong Engkanto nga mopaulos kanila ug mga butang. Oo, Engkanto ang imong nabasa, wala ka masayop, sila ang magtiayong Aran ug Sana. Ang mga buotang Engkanto nga kanunay nagpakabana sa mga tawo sa maong dapit. Bisang unsa pa man ang imong tuyo kanila, segurado gayud nimong makuha tungod kay dili ka nila pakyason, basta motuman lang sa sabot nga iuli gayud ang imong giuslan kanila.
Niabot sa silingang dapit ang kaayong gipakita sa magtiayong Engkanto. Nagkalayo ang ilang bansagon ug nagkadaghan usab ang moduol kanila para mang-ulos ug mga butang. Ug sa ngadto-ngadto nagpabiling maayo ang magtiayong Engkanto sa pag-abi-abi ug pagpaulos sa ilang mga bulawanong mga butang.
Unya miabot ang panahon nga wala na iuli sa mga tawo ang ilang gipang-uslan, kun wala man mabuak o mawala ilaha kining pangtagoan. Tuyuon nila ug tago, dayong ipabaylo ug mga lagutmon. Nagpakita lang kun unsa sila ka abusado sa magtiayong Engkanto. Tuod man nagpabilin si Aran ug Sana nga motagad ug nagpakitag maayong kinaiya lang gihapon kay bisan unya mausab pa ang mga tawo. Naghandom sila sa kanunay nga iuli ra ang ilang mga talagsaong butang. Apan, naunsa ba nga ni grabe naman hinuon ang pagka abusado sa mga tawo, mang-ulos naman sila bisag walay selebrasyon nga mahitabo ug nangahimo silang tapulan kay nagsalig naman sa kaayo sa magtiayong Engkanto.
Nihilak sa tago ang babayeng Engkanto nga si Sana ug si Aran nga iyang bana nagpabiling lig-on.
Nanglaay ang mga adlaw ug hinay-hinay nga nawala si Aran ug Sana. Natingala ang mga tawo nga kalit lang nahilom ug inanay ng naguba ang engradeng balay sa magtiayong Engkanto. Pila ka bulan ang nilabay, nahilom ang katawhan, hangtod niabot ug tuig ug katuigan.
Unya miabot ang panahon sa grabeng init, halos mamatay na ang ilang mga tanom nga mais. Uhaw na pud kaayo sila. Nahinumdum sila sa kaayong sa magtiayong Engkanto nga sa panahon sila magkaproblema modagan dayon sila sa magtiayon nga Engkanto ug karon nga wala na sila si Aran ug Sana naglibog sila kun asa padulong. Sa ilang kasagmuyo, nangadto sila sa dapit diin ang magtiayon kaniadto nagpuyo. Nanawag sila ug balik sa magtiayong Engkanto pamasin nga madungog ang ilang syagit bisag wala silay kasigurohan nga tubagon sila.
Pila na pud ka adlaw ang nilabay, kalit nga may dakong kahoy nga nitubo tungod mismo sa balay niadto sa magtiaayong Engkanto ug sa tiilan sa kahoy sulagma nga may tubig nga nagtubod ug pagkatam-is, pagkalimpyo, pagkatin-aw ug hilabihan bayang bugnawa imnon.
Nagpasalamat ang mga tawo sa magtiayong Engkanto kay bisan pa man sa ilang pagka hakog ug pagka abusado nagpabilin lang gihapon ang kaayo sa nawalang magtiayon, pinaagi sa bugnaw nga tubod nga nabaniog na karon nga "ARANSANA SPRING".
Nagpabiling buhi hangtod karon kining istorya kabahin sa magtiayong Engkanto tungod kay sa matag "summer" o panahong ting-init, daghang taga-silingang barrio ug barangay, hasta ang taga lagyong lungsod ug ingon man ang mga taga-siyudad, mouli ug moadto gayud sa Daan-lungsod, Malabuyoc, Cebu, diin nagsugod kining tanan, ang istorya ni Aran ug Sana, ang nahimutangan sa "ARANSANA SPRING" aron magpabugnaw.
Nagpamatuod nga ang gugma ni Engkantong Aran ug Sana sa mga tawo sama sa "Kabugnawon sa Tubig ug sa Kainit sa Panahon".